Odpowiedź:
Tak, lekarz ma prawo odmówić przeprowadzenia aborcji, powołując się na klauzulę sumienia, co wynika z art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Pozwala on lekarzom odstąpić od wykonania zabiegu sprzecznego z ich przekonaniami moralnymi lub religijnymi. Jednakże, klauzula sumienia nie jest absolutna i podlega ograniczeniom wynikającym z innych przepisów prawa.
Zgodnie z art. 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek niezwłocznego udzielenia pomocy w każdym przypadku, w którym zwłoka mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub poważnego rozstroju zdrowia pacjentki. W kontekście zdrowia psychicznego podkreśla się, że zgodnie z definicją zdrowia przyjmowaną w prawie międzynarodowym (np. WHO), pojęcie to obejmuje zarówno dobrostan fizyczny, jak i psychiczny. Polskie prawo (w tym ustawa z 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży) nie posługuje się wprost sformułowaniem „poważne zagrożenie zdrowia”, co powoduje rozbieżne interpretacje – w praktyce to lekarz ocenia, czy sytuacja pacjentki spełnia przesłanki prawne.
Jeżeli więc w konkretnym przypadku zagrożenie zdrowia (w tym psychicznego) jest realne i bezpośrednie, a zwłoka w udzieleniu pomocy może doprowadzić do poważnych konsekwencji, odmowa przeprowadzenia aborcji pomimo klauzuli sumienia może zostać uznana za niedopuszczalną.
W praktyce lekarz, który odmawia wykonania zabiegu, ma obowiązek:
- Poinformować pacjentkę o swojej decyzji.
- Wskazać realną możliwość uzyskania pomocy u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym.
Wyjaśnienie:
Chociaż dla wielu lekarzy wskazanie innej placówki bądź innego lekarza także bywa postrzegane jako naruszenie ich sumienia, w świetle polskiego prawa nie jest to traktowane jako współudział w zabiegu ani naruszenie prawa do sprzeciwu sumienia. Polskie orzecznictwo oraz interpretacje resortowe uznają ten obowiązek za element gwarancji dostępu pacjentki do świadczenia.
Każdorazowa odmowa powinna być dobrze udokumentowana i uzasadniona przesłankami zarówno medycznymi, jak i etycznymi. Lekarze korzystający z klauzuli sumienia muszą liczyć się z tym, że ich postępowanie może podlegać ocenie zarówno w aspekcie prawnym, jak i etycznym.